Хосе Мухика: Амьдрал бол гайхалтай сайхан тэмцэл, тулаан юм

- Би Ерөнхийлөгч болоогүй байхдаа яаж амьдарч байсан яг л тэр маягаараа амьдардаг. Нөгөө л зам дээрээ, нөгөө л байшиндаа, нөгөө л нэг хөрштэйгээ амьдардаг -

Уругвайн Ерөнхийлөгч Хосе Мухика АНУ-д айлчлахад CNN-ийн Кристина Аманпур нэвтрүүлэгтээ урьж ярилцжээ.

-Ноён Ерөнхийлөгч, манай нэвтрүүлэгт оролцож буйд талархлаа. Уругвайд марихуан хэрэглэхийг хуулиар зөвшөөрсөн талаар яриагаа эхлэе... Энэ хуулийг ард иргэд хэрхэн хүлээн авч байна вэ?

-Хуульчилсан юм биш, зүгээр л хуульчлахыг хүсч буй нууц зах зээлийг зохицуулж байгаа юм. Угаасаа байгаа, оршиж байгаа зах зээл хариуцлагаа өөр дээрээ авна гэсэн үг. Бид хар тамхинд донтох явдлыг өөгшүүлээгүй. Энэ муу зүйл рүү орж буй хүмүүсийн асуудал, бэрхшээлийг ийм замаар шийдвэрлэхийг хичээж байна. Миний явуулж буй бодлогыг, яг юуны тухай яриад байгааг ард иргэд маань ойлгож эхэлж байна, энэ их чухал юм. Энэ бол мансууруулах бодисын зөөвөр, худалдаа наймааны эсрэг арга хэмжээ. Хар тамхины хэрэглээг хориглоод 20 жил боллоо. Хар тамхиар ашиг, хонжоо олдог хүмүүсийг, бүлгийг тэндээс нь хөөж гаргах ёстой. Учир нь ийм далд зах зээл 80 жилийн турш явж ирлээ. 1984 онд манай улсад хар тамхи хэрэглэгч хоёр мянган хүн бүртгэгдэж байв. Өнөөдөр энэ тоо 150 мянгад хүрээд байна. Хориглож, цагдахаар дэмий байдгийг бид хангалттай харсан. Бид өөр арга замыг эрэлхийлж байна.

-АНУ-д бас хар тамхийг хуульчлах талаар их ярьдаг. Өсвөр үеийнхэн бүр эрт насандаа хар тамхи татаж үзээд донтчихдог явдлыг гааруулах юм биш үү?

-Сөрөг үр дагавар нь юу байх вэ гэдгийг тооцож байна. Аливаа зүйл хориотой, хаалттай байх тусам хүмүүс тийшээ тэмүүлдэг. Зөвшөөрөгдсөн хэмжээгээр авахыг хүсч байгаа бол эмч, химич дээр очоод морфин зэрэг өөр эм, бодис худалдаад авчихаж болдог. Марихуантай холбоотой “нууцыг задалж”, хар тамхины наймаачдад цохилт өгөх зорилготой юм.

-Та олон жилийн турш Уругвай дахь Тупамаро партизаны бүлгийн толгойлогч байсан. Тэр үед босогчдын дунд Америкийн эсрэг үзэл маш их байсан. Та өнөөдөр Уругвайн Ерөнхийлөгч, АНУ-д айлчлалаар ирээд Цагаан ордон руу явж байна. Танд ямаршуу санагдаж байгааг асуух гэсэн юм...?

-Би бодит байдлыг няцааж чадахгүй. Би энэ дэлхийд дуртай юу, үгүй юу гэдгээ ч мэдэхгүй. Гэвч би үүнийг хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Манайх шиг жижиг орон өнөөдрийн Америк орныг няцааж, өөрөөр төсөөлөх гэвэл мэдээж худлаа болно. Би хараад л гайхаж, цочирдож, эзэмдүүлж байгаа гэж хэлж болохоор зүйл АНУ-д олон байна. Латин Америктай харьцуулахад ямар их хүч, эрх мэдэл цугларч вэ гэж бодохоор заримдаа аймшигтай санагддаг.

АНУ-д ч бас өөрчлөлт гарч байна. Энэ бол хүний хөгжил юм. Хүн төрөлхтөнд бүхэлд нь тусалж байгаа технологи, шинжлэх ухааны нээлт гарч байна. Бид бүгдийг нэг сагсанд хийж, АНУ-ыг ганц үгээр тодорхойлж чадахгүй. АНУ бол гайхалтай газар. Ерөнхийлөгчийн эрх нь Конгрессээр жаахан хязгаарлагддаг байж болох юм. Гэхдээ бидний ихэнх нь, би ч бас, хар арьстай хүн Америкийн Нэгдсэн Улсын Ерөнхийлөгч болно гэж хэзээ ч бодож байгаагүй.  Тулаанд ялна гэдэг энэ юм.

-Ноён Ерөнхийлөгч, таныг дэлхийн хамгийн ядуу Ерөнхийлөгч гэдгийг дэлхий нийт мэднэ. Та Ерөнхийлөгчийн ордонд бус, өөрийн бор гэртээ амьдардаг. Та цалингийнхаа (12.000 доллар) 90 хувийг буяны санд хандивладаг. Ингэж амьдрахад юу түлхээд, нөлөөлөөд байдаг юм бэ. 14 жил шоронд хоригдсон тань өнөөгийн амьдралд хэрхэн тусдаг вэ?

-Өнөөдрийн миний үзэл бодол, сэтгэлгээ, үнэт зүйлс шоронд өнгөрүүлсэн он жилүүдтэй салшгүй холбоотой. Тэнд л энэ бүгд бүрэлдэж бий болсон юм. Би ядуу Ерөнхийлөгч биш ээ. Их олон зүйл хэрэгтэй болдог хүмүүс л ядуу байдаг гэж Сенека хэлсэн. Яг л тийм байдаг. Би хахир, арвич Ерөнхийлөгч. Амьдрахад надад нэг их зүйл хэрэггүй. Би Ерөнхийлөгч болоогүй байхдаа яаж амьдарч байсан яг л тэр маягаараа амьдардаг. Нөгөө л зам дээрээ, нөгөө л байшиндаа, нөгөө л нэг хөрштэйгээ амьдардаг. Би чинь бүгднайрамдахч хүн. Манай улсын хүн амын ихэнх нь яаж амьдарч байна, би тэгж амьдрах дуртай. Тэр хүмүүс л миний төлөө саналаа өгсөн. Яагаад би тэдэнтэй адилхан байдаг нь ийм учиртай. Ёс суртахууны хувьд, Уругвайн хүн амын цөөнх шиг амьдрах эрх надад байхгүй. Олон хүн их мөнгөтэй байдаг. Тэд улс төрд орох ёсгүй. Би л лав ингэж боддог. Би цэцэрхэж ингэж яриагүй, би өөрийгөө сурталчлаагүй. Миний философи энэ юм.

-Шоронд олон жил ганцаараа хоригдоход хэцүү байсан биз. Та хэрхэн давж гарч чадав аа?

-Хүн гэдэг чинь хүчтэй амьтан. Би үүнийг л хүмүүст хэлэхийг хүсдэг. Бид авирч чадна, унаж чадна. Гэвч хөл дээрээ босоод шинэ авиралтыг үргэлж эхлүүлж чаддаг. Аливаа зүйлийг гаднаас нь биш дотроос нь харж байх ёстой. Бусдад буруугаа чихэж болохгүй. Бид өөрсдийгээ дотроос нь харж чаддаг байх ёстой юм. Байгаль бидэнд хэрэгтэй бүхнийг өгсөн. Хэн нэг нь бүтэлгүйтэж байгаа бол тэмцлээ зогсоосон гэсэн үг. Амьдрал бол гайхалтай сайхан тэмцэл, тулаан юм. Бид түүнийг хамгаалах ёстой. Иймэрхүү зүйлсийн талаар Ерөнхийлөгч Обаматай ярилцахаар ирсэн минь энэ. Тамхины эсрэг хамтдаа тэмцэх хэрэгтэй байна. Жил бүр найман сая хүн тамхинаас болж хорвоог орхиж байна. Дайн байлдаанд үрэгдэж буй амьнаас хавьгүй их байна.

-Та тэр олон жил шоронд хоригдож байхдаа гяндан дотроо шавьжнуудтай харилцаж, хархнуудтай найз болсон гэж уншсан юм. Тэр яагаад тийм чухал байсан юм бэ?

-Чи хар шоргоолж, энгийн шоргоолжийг бариад хоёр хурууныхаа завсар хавчуулаад чихэн дотроо бариад үзээрэй. Түүний орилж, хашгирахыг сонсох болно. Мэдээж үүнийг хийх цаг чамд байх хэрэгтэй. Мөн орь ганцаараа байхдаа үүнийг хийх хэрэгтэй. Ганцаараа удаан хугацаагаар хоригдож байхад мэлхий, харх хоол горьдоод гараад ирдэг юм. Би талх, хоолны үйрмэгээ өгдөг байсан болохоор тэд ирдэг байсан. Энэ бол амьдрал. Тэнд ийм л амьдрал байдаг. Ийм зүйл үзсэн хүнд ганцаардал хамгийн муухай зүйл мэт санагддаг байх л даа. Хүн бол сүргийн амьтан. Бидэнд амьдрах нийгэм хэрэгтэй. Бид хэзээ ч өөрсдийгээ аварч чадахгүй. Үргэлж бусдын туслалцаатайгаар авардаг. Эдгээр нь амьдралын наад захын зүйлс л дээ. Гэхдээ үүнийг мартах нь их байна даа.

City Ballet

Америкууд бүтээгдэхүүндээ “Хорхой” тавьдаг уу

АНУ-ын Үндэсний аюулгүй байдлын агентлаг (NSA) Америкт үйлдвэрлэсэн салаалагч, серверүүдэд өгөгдлийг замаас нь барьж авах төхөөрөмж нууцаар суулгаж байгаа хэмээн The Guardian сонин өөрийн экс ажилтан Гленн Гринвальд (Эдвард Сноудений задруулсан нууц мэдээллийг анх сонин дээрээ тавьж байсан)-ийн шинэ номноос иш татан мэдээлэв. Хятадад үйлдвэрлэсэн салаалагч болон интернэтийн бусад төхөөрөмжид суулгасан “Хорхой”, “Чагнуур”-ын аюулын талаар бусад улс орнуудад идэвхтэй сануулж, Бээжин ийм аргаар хэрэглэгчдийг мөрдөж, тагнадаг хэмээн Вашингтоны эрх баригчид олон жилийн турш дэлхий нийтэд анхааруулсаар ирсэн билээ. Сэтгүүлч Г.Гринвальд “Нуугдах газар үгүй” номдоо энэ талаар дурдаж “NSA бас ийм үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. Америк, Хятадын салаалагч төхөөрөмж, серверийн бүтээгдэхүүн зөвхөн эдийн засгийн бус, мөн тагнуулын салбарт өрсөлдөж байна” хэмээн онцлов. “Нуугдах газар үгүй” (“No place to hide”) ном өнөөдөр худалдаанд гарч байгаа ажээ.

Энхийг сахиулах хүчнийг анх удаа эмэгтэй хүн удирдана

Норвегийн уугуул Кристен Лунд НҮБ-ын энхийг сахиулах хүчнийг удирдаж буй анхны эмэгтэйгээр тодорлоо. Тэрээр энэ оны наймдугаар сард Кипр дахь “Цэнхэр дуулгатан”-уудыг удирдах үүргийг хүлээж авах юм. НҮБ-ын цэргийн үйл ажиллагаанд эмэгтэй хүмүүс өндөр байр суурь эзлэх боломжтойг харуулж буй нь хамгийн чухал хэмээн хатагтай Лунд хэлж байна. Өмнө нь тэрээр Ливан, Босни, Афганистанд алба хааж, мөн Персийн булангийн дайны үеэр энхийг сахиулагчидтай ажиллаж байв. НҮБ-ын энхийг сахиулах хүчин 1964 оноос хойш Кипрт байрлаж, грекийн кипр, туркийн кипрүүдийн хоорондох анх тайвны үйл хэргийг дэмжсээр иржээ.

Эминем Лондон тоглоно

Америкийн дуучин Эминем энэ онд Лондонд очиж концерт тоглохоор болжээ. Тэрээр Британийн нийслэлд хамгийн сүүлд 13 жилийн өмнө тоглож байсан юм. Долдугаар сарын 11-нд Лондоны Уэмбли цэнгэлдэхэд түүний концерт болно. “Би уул нь Хайд-паркт тоглолтоо хийхийг хүссэн ч зөвшөөрсөнгүй. Гэхдээ би Лондонд тоглох болсондоо баяртай байна” хэмээн зартай рэпчин Эминем ярилаа. Английн хөлбөмбөгийн шигшээ баг албан ёсны тоглолтоо хийдэг Уэмбли цэнгэлдэх нь 90 мянган хүний суудалтай, багтаамжаараа Европт хоёрт ордог. Тоглолтын тасалбарыг тавдугаар сарын 9-нөөс эхлэн борлуулж эхэлжээ. 

Евгений Касперский: Нэг Жеймс Бондыг илгээхээс ч хамаагүй хялбар

 

Цахилгааны саатал, тээврийн системийн сүйрэл, дэд бүтэц хяналтаас гарна. Kaspersky Lab-ийн эзэн Евгений Касперскийн нүдээр дэлхийг харахад ирээдүйн болзошгүй өрнөл, үйл явдал иймэрхүү байна. Эзэнт гүрнээ Москвад байгуулж, дэлхий даяар салбартай болсон мэдээллийн аюулгүй байдлын маргашгүй хаан Касперский эндүүрэлгүй харсан байж болох.

“Дэлхийн олон улс орон кибер цэргийн хуарантай болсон” хэмээн тэрээр Сан-Францискод болсон “Kaspersky Security Summit 2014”-ийн үеэр хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа онцолжээ. Харилцан холбогдож сүлжилдсэн энэ ертөнцийн аюул заналхийлэл маш их бөгөөд хэрэглэгчид, үйлдвэрлэгчид төдийгүй маргаантай дэд бүтцийн салбар зэрэг бүх түвшинд тархаж байгаа юм. Золиос нь хэн болох нь мэдэгдэхгүй, дараагийн довтолгоо хаанаас ирэхийг ч таамаглашгүй. Магадгүй эдгээр довтолгооны нэг нь дэлхийг ч сөнөөж болзошгүй ажээ. Компьютерийн антивирусын манлайлагч бодит байдлыг ойлгуулахын тулд төсөөллийн шинжлэх ухааныг түр хойш нь тавилаа.

-Бид аль хэдийнэ кибер дайнд татагдан оржээ. Энэ дайн хэрхэн өрнөх бол?

-Америк, Европын олон орон, Энэтхэг, Хятад, хоёр Солонгос, Япон аль хэдийнэ кибер армитай болчихсон гэж бодож байна. Хэдийгээр үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа ч оросууд хүртэл ийм армитай болчихсон. Тэд кибер зэвсгээ хөгжүүлээд, төгөлдөржүүлчихлээ. Золоор, тэр зэвсгээ хэрэглэхгүй гэдэгт би итгээд байна л даа. Гэхдээ л тэр бол сөнөөж, устгах зорилгоор бүтээгдсэн зэвсэг.

-Сөнөөж, устгах зорилготой гэж үү?

-Сөнөөх тун амархан. Бидний эргэн тойронд байгаа бүх зүйл мэдээлэл зүйн системээс хамаарч байна. Тэр системийн олонх нь хуучирч, хэврэгшсэн. Hard to Kill 4.0 дээр террористууд бүх гэрлэн дохиог ногоон дээр тавиад замын хөдөлгөөнийг зогсоож чаддаг. Ийм зүйл байж болохыг мэдэхгүй ч бүхнийг зогсоож, саад болж чаддаг ямар нэг механизм байна гэсэн үг биз дээ. Бүгд нэг юман дотор, нэг сүлжээнд зэрэг байвал хот тэр аяараа сүйрнэ. Stuxnet яалаа даа, харсан биз дээ.

(Stuxnet. 2010 онд Ираны цөмийн лабораториудын 1000 орчим төхөөрөмжид халдварлаж, ажиллагааг нь доголдуулсан компьютерийн вирус. Биет бүтцийг хяналтдаа оруулж, бодит хор хохирол учруулж чадсан компьютерийн анхны вирус юм. Дараа нь Flame, Red October хэмээх хөнөөгч, зогсоогч өндөр хүчин чадалтай вирус гарч ирсэн. Кибер дайны эхлэл ийнхүү тавигдсан хэмээн Kaspersky үздэг ажээ.)

-Довтолгоог хаанаас хийгээд байгаа юм бол?

-Бид мэдэхгүй байна. Таньж, тогтоож байгаа ганц зүйл гэвэл malwares (компьютерийн халдварт вирус) зохиогчдын ярилцаж, харилцаж буй хэл. Тэд хятадаар хамгийн их ярьдаг. Дараа нь испани, португал, тэгээд янз бүрийн хувилбартай орос хэл орж байна. Мэдээж, англи хэл байгаа ч ихэнх тохиолдолд муу англи хэл байгаа юм. Тиймээс бид кибер гэмт хэрэгтнүүд хаанаас орж ирж байгааг мэдэж чадахгүй байна.    

(Kaspersky компани мэдээлж буйгаар, 2013 онд гар утсаараа банкны тооцоо, гүйлгээ хийдэг хүмүүсийн 62 хувь нь дор хаяж нэг удаа мөнгийг нь хулгайлах довтолгоонд өртжээ. Үйлдвэрлэл, бизнесийн сүлжээний 35 хувь нь malwares-үүдийн халдлагад өртөөд байгаа аж. Компьютерийн вирусийн учруулсан эдийн засгийн хохирол 100 тэрбум долларыг давсан хэмээн антивирусын хаант улсыг үүсгэн байгуулагч хэлж байна. Эдүгээ Kaspersky Lab Интерпол болон хэд хэдэн улсын Үндэсний аюулгүй байдлын агентлагтай хамтран ажиллаж байна.)

-Таны бодлоор Жулиан Ассанж, Эдвард Сноуден нар гэмт хэрэгтнүүд мөн үү?

-Эрүүгийн хуулиа хар.

-Таны бодлыг асуусан юм..?

-Эрүүгийн хуулиар бол тэд гэмт хэрэгтэн. Ассанж биш байж болох л юм, мэдэхгүй байна. Гэвч Сноуденд нууц мэдээлэлд хүрэх эрх байсан, тэр ажлаа, эрх мэдлээ ашиглаж тэр мэдээллийг тараасан. Тиймээс тэр эрүүгийн хуулиар бол гэмт хэрэгтэн мөн.

-Тэгвэл нэг Засгийн газар нөгөө Засгийн газрыг, иргэдийг тагнаж байгаа нь гэмт хэрэг мөн болов уу?

-Ялгааг нь олж харах хэрэгтэй. Засгийн газрууд нэг нэгнээ тагнах нь байсаар ирсэн, байх ч болно. Тагнах чагнахаа жаахан хязгаарлаж, хамтын ажиллагааг хөхиүлэх ёстой л доо. Мэдээллийн систем бол халдвар түгээж болох амархан бай, талбар юм. Нэг Жеймс Бондыг илгээхээс ч хамаагүй хялбар. Иргэдийг тагнадаг тухайд бол... Эрх баригчид сэжигтнийг илрүүлэхээс өөрөөр иргэдээ тагнах ёсгүй л дээ. Сайн уу, муу юу? Ийм замаар хэдэн террорист довтолгоог зогсоож чадах вэ? Хэдэн гэмт хэрэгтнийг илрүүлж чадах вэ? Хэн мэдэх вэ? Би үүнийг мэдэхгүй. Би дүгнэхгүй.

-Засгийн газрууд дэлхийг хянах, цагдах хууль ёсны эрхтэй гэж хэлэх гээд байна уу?

-Энэ тал дээр бүх улс орон тодорхой тохируулга, хуультай. Жишээ нь, 2009 онд Швед улс иргэдийнхээ цахим ертөнц дахь хөдөлгөөн, ааш авирыг хянах эрхийг тусгай албаддаа олгосон хуулийг баталсан. Бөөн шуугиан болж, хүмүүс эсэргүүцэж байсан. Орост бас ийм юм болсон. Ингэж хянах нь хууль ёсны гэдгийг бүгд мэдэж байгаа.

Энгийн хувцасласан, гэрэлтэй нүд, хүчтэй орос аялга нь Евгений Касперскийн гарал үүслийг хэлээд өгнө. Kaspersky компанийн эхлэл, гарааг мэддэг хүн тун цөөхөн. Итгэмээргүй авъяаслаг хүүхэд байсан, КГБ-тай хамтран ажилладаг байсан гэлцдэг. Компьютерийн вирусыг ангуучлах нь миний хобби гэхээс өөр зүйл нэг их яриад байдаггүй Женя хөвгүүн жижигхээн компаниа томруулсаар дэлхийн 30 орчим улсад салбартай, гурван мянган ажилтантай, жилийн тэрбум орчим долларын орлоготой болно гэж хэзээ ч төсөөлж байгаагүй юм.

Яагаад, яагаад.... ???

Б.Нямдорж

Би Анхаа (Х.Анхбаяр) ахыг сайн танина. Монгол эх орноо, уул усаа хайрлах сэтгэлийг нь хэнээс ч илүү мэднэ. Гадаадын аялагч жуулчдын урcгалыг татаж, бизнесээ өргөжүүлж, гялалзаж, Монгол эх орноо дэлхий дахинд таниулж, тэр хэрээр улсынхаа сан хөмрөгт чамгүй орлого оруулж явсныг олон хүн мэднэ дээ. Тэр Германд олон жил амьдарсан ч сэтгэл нь үргэлж Монгол руугаа байсан.

Хээр хөдөө явж байгаад бидний хэн нэг нь хог цаас орхиод, хаяад явах гэхээр “Ингэж болохгүй, хогоо аваад явна шүү. Хаана ч, ямар ч хог битгий тарьж бай” гэж хэлээд явдаг байлаа. Сүүлдээ бид нар хэнээр ч хэлүүлэлтгүй хогоо уутлаад аваад явж сурсан юм. Аливаа зүйлийг сэтгэлээсээ, үнэнч, яг таг, чанартай сайн хийдэг герман чанар Анхаа ахаар бидэнд дамжин суусан нь энэ болов уу.

Х.Анхбаяр нөгөө “Алдар” нийгэмлэгийн шилдэг хаалгач байсныг хүмүүс тэр бүр мэдэхгүй байх. Сандагдорж багшийн “Алдар” нийгэмлэгийн шигшээ тэр үедээ Пайнц, Баана, Мөнх-Эрдэнэ зэрэг ганган тоглогчидтой, Х.Анхбаяр хаалгыг нь хана хэрэм шиг л манадаг байж билээ.

Тэр үргэлж л шилдэг нь байсан. Монгол, Европ, Америкийг холбосон бизнесээ цэцэглүүлж, гялалзаж явсныхаа дараа Монгол эх орондоо ажиллаж амьдрахаар ирсэн юм. Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татая, бидэнд ус агаар мэт хэрэгтэй байгаа дэлхийн бизнесийн, хөрөнгийн урсгалыг нааш нь эргүүлье гэсэн сэтгэлээр л тэр буцаж ирсэн. Мэдээж бараг л 20-иод жил амьдарч дассан Герман орныг орхиод, хүүхдүүдээ сургууль, найз нөхдөөс нь салгаад буцаад ирэх амаргүй байсан нь ойлгомжтой. Эцэг эхээсээ олж авсан хүмүүжил, Монголдоо сэтгэл тэнэгэр амьдарна, эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулж чадна гэсэн итгэл, сэтгэл л түүнийг дуудсан. Тэгээд ч Х.Анхбаяр үүнийг хийж чадах хангалттай боловсрол, мэдлэг, чадвартай. Ёстой л атаархмаар чадалтай, чансаатай залуу.

Харин юун дээр алдаж, эндээд ийм зүйл болчихов доо...

Яагаад тодорхойгүйгээр ийм удаан хоригдож байна вэ? Ямар нэг хэргээр буруутгаж байгаа бол тэр хэрэг хэзээ хяналтад, прокурорт шилжиж, арай илүү тодорхой болох вэ? Батлан даалтад гаргаж болохгүй гэж үү? Тэр хүний амьдралыг, бизнесийг орвонгоор нь самарч, гэр орон, гэргий, үр хүүхдэд нь дэндүү увайгүй, бүдүүлэг хандсаны хариуцлагыг хэн хүлээх вэ зэрэг асуулт ар араасаа хөвөрч байна. Эх орноо гээд зориод ирсэн иргэддээ яагаад ийм хатуу, өршөөлгүй хандана вэ? Яагаад яагаад... ??? 

Харумафүжи  бэлтгэлээ эрчимжүүлж байна

Нацү башёгийн бэлтгэл ид үедээ орж, аварга цолтой бөхчүүд дэвжээ хэсч халз барилдаан хийж байна. Ёкозүна Харумафүжи Огурума дэвжээнд зочилж оозэки Кисеносатотай арван удаа халз барилдаан хийж 5-5 аар тэнцжээ. Кисеносато “Ёкозүнагийн бэлтгэл сайн байна. Тэр ямар ч хийгүй, хүчтэй барилдаж байна” хэмээн онцолжээ. Харумафүжи ч бэртэл сайхан эдгэж байна хэмээн ярьсан аж. Оозэки Котошогикү мөн энэ хоёртой нийтдээ 14 удаа барилдаж дөнгөж гурав ялсан байна.

Ёкозүна Какурю мөн энэ дэвжээнд ирж Кисеносатотай 15 удаа барилдаад найм ялагджээ. Сүмогийн их аваргууд уламжлал ёсоор башёгийн өмнө дэвжээ хэсч бөхчүүдийн бэлтгэлийг шалгаж, өөрсдийгээ сорьдог ажээ.

Орчуулагч Б.Нямдорж: Габриель Гарсия Маркесийн “Тахлын үеийн хайр сэтгэл” романыг орчуулж байна

Испани хэлний орчуулагч Б.Нямдоржтой тааралдлаа.

-Сайн байна уу, таныг Нобелийн шагналт Габриель Гарсия Маркесийн бас нэг бүтээлийг эх хэлнээс нь орчуулсан гэж сонслоо...?

-Тийм ээ. “Цайлган Эрендира болон сэтгэлгүй эмээгийнх нь итгэмээргүй бөгөөд гунигтай түүх” гэдэг нэг их урт нэртэй мөртлөө жижигхэн хөөрхөн номыг нь орчууллаа. Богино роман, урт өгүүллэг гэдэг ангилалд ордог ном. Колумбын бичгийн их хүний бүтээл хоёр дахь удаагаа эх хэлнээсээ буусан нь энэ. Хоёр жилийн өмнө “Гунигт янхнуудаа дурсахуй”-ыг нь орчуулсан юм.

-Эх хэлнээсээ гэхээр содон сонсогдож байна л даа. Ер нь аливаа зохиол, бүтээлийг эх хэлнээс нь орчуулах ёстой юу?

-Эх хэлнээс нь л шууд орчуулж байвал сайн. Гэхдээ өөр хэл дээрх хувилбарыг нь буулгах тохиолдол зөндөө байдаг. Гол нь сайн л орчуулах ёстой.

-Сайн орчуулах гэдэг нь юу юм бол. Зарим хүн “Монгол хүнд ойлгогдохоор, монгол хөрсөнд буухаар орчуулж, найруулах ёстой” гэдэг юм билээ...?

-За харин загатнасан газар маажив гэдэг шиг тун энэ чинь л сонирхолтой сэдэв дээ. Зарим хүн хэлдэг юм. “Орчуулах гэж буй зохиолоо, текстээ тухайн хэл дээр нь уншиж ойлгочихоод монгол хүний сэтгэхүйд тааруулж орчуулах, найруулах ёстой” гэж. Ухаан нь монгол хүний таалалд нийцүүлэхийн тулд “сайхан” найруулж бичих ёстой гэх гээд байдаг. Би яг үүний эсрэг байдаг. Өөрөөр хэлбэл, тухайн хэл дээрээ юу гэж бичсэн байна яг тэрүүгээр нь л буулгадаг. Тэр тусмаа номын, уран зохиолын орчуулга дээр ийм зарчим баримтлах ёстой гэж боддог. Нөгөө махчилж буулгана гэдэг шиг. Жишээ нь, тухайн зохиолч “Хөвж яваа сар”, “Загас шиг сар” гэж эх хэлээрээ бичсэн бол монгол дээр яг л тэгж буулгах ёстой.

-Тэр нь тэгээд нөгөө “Монгол хөрс”-нд буухгүй, хүмүүс ойлгохгүй бол яах вэ?

-Тэр хамаагүй. Тэр зохиолч тийм л юм бичсэн бол тэрийг нь л, тэр үгийг нь, өгүүлбэрийг нь бид эх хэлээрээ уншиж байх ёстой.

-Та агуу зохиолчийн хоёр ч номыг орчуулчихаж. Мэдээж дараагийнхийг нь бариад авсан л биз дээ?

-Бариад авалгүй хаачихав, хэ хэ... Жижиг ч гэсэн хоёр номтой хүн чинь урамшдаг юм байна. Одоо том, зузаан руу нь орох цаг болсон. Габриель Гарсия Маркесийн “Тахлын үеийн дурлал” романыг орчуулж эхлээд байна. Гэхдээ нэг хэлмээр, зарламаар зүйл байх юм...

-Юу тэр вэ?

-Шулуухан л хэлчихье. Би энэ хоёр номыг орчуулахдаа эрхийг нь аваагүй. Одоо харин агуу зохиолчийн энэ романыг хууль ёсны эрхийг нь авч орчуулмаар байна.

-Тэгээд юу нь болохгүй байгаа юм бэ?

-Болохгүй юмнууд байна аа. Ном орчуулж, хэвлүүлээд, зараад тун бага ашиг олдог. Хатуухан хэлэхэд, зугаа гаргах төдий зүйл л дээ. Саяхан би Маркесийн нэгэн ярилцлагыг олж харсан юм. “Орчуулга бол туйлын хэцүү мөртлөө ямар ч шан харамж, үнэлгээгүй хөдөлмөр. Сайн орчуулагч бол тухайн зохиолыг өөр хэлэнд шинээр нээгч юм” гэж хэлсэн байсан. Энэ үгнээс бас их урам авсан. Агуу Маркес олон ном, зохиол туурвисан. Тэдгээрийн хамгийн агуу хоёр нь “Зуун жилийн ганцаардал”, “Тахлын үеийн дурлал” юм. “Зуун жилийн ганцаардал”-ыг монголчууд сайн мэднэ, Маркест Нобелийн шагнал авчирсан. Харин нөгөөх нь агуу зохиолчийн хамгийн дуртай, хайртай роман нь. “Миний хамгийн дуртай, хайртай роман бол “Тахлын үеийн дурлал”. “Зуун жилийн ганцаардал бол” яахав дээ, үлгэр, домгийн ч юм шиг сонин ном. Харин “Тахлын үеийн дурлал”-даа би их дуртай. Тэр хамгийн гоё нь” хэмээн нэгэн ярилцлагадаа онцолж байсан юм.

-Тэгвэл бас шулуухан асуучих уу. Та ном орчуулж хэвлүүлээд аль хэр ашиг олдог вэ?

-Хэдэн тоо үржүүлээд, хасаад харахаар ашиг олоод л байгаа юм, хэ хэ... Яг эдийн засгийн ашиг гэж яривал зугаа гаргах төдий гэж хэлсэн дээ. Би энэ хоёр номыг 500, 500 хувь хэвлүүлсэн. Тэгээд нэг номноос орж ирж буй мөнгө нь, тооны машинаар бодсон ашиг нь гурван сая хүрэхгүй төгрөг болж байгаа юм. Энэ мөнгө, жил хагасын дотор цувж орж ирнэ гээд бод доо. Маркес гуай бас л үнэн үг хэлсэн байгаа юм даа, орчуулагчдын талаар, хэ хэ...

-Тэгвэл эдийн засгийн бус ашиг гэж байна уу?

-Харин тэр чинь л үнэлшгүй сайхан зүйл юм даа. Өөрөөр хэлбэл урам зориг, нэр төр юм. Агуу Маркесийг анх удаа эх хэлнээс нь буулгасан гээд онгирно л гэнэ шүү дээ.

-Нэг юм зарлах, хэлэх гээд байсан, сайхан хадуурах шиг боллоо...?

-Харин тийм. Ном орчуулаад ямар мөнгө олдгоо хэлсэн. Орчуулагч нар бүгд адил байх. “Бор зүрхээрээ явдаг” орчуулагч нар бол нэг иймэрхүү... Би “Тахлын үеийн дурлал” хэмээх агуу романыг нь орчуулаад ядаж 10 сая төгрөг шууд гар дээрээ авчихмаар байна. Яадаг юм, манай Засгийн газар, Соёлын яам тэр том зохиолчид хүндэтгэл үзүүлээд монгол хэл рүү орчуулах, Монголд борлуулах эрхийг нь ивээн тэтгээд, намайг орчууллаа гээд 10 саяаар шагначих л даа. 100 саяаар ч шагнуулсан яадаг юм, тийм үү... Энэ ном орчуулах гээч адармаатай ажлын үнэлгээг нэмээд өг л дөө.

-За за, ёстой л шулуухан авч байна шүү... Тэгээд эрх, шагнал тэргүүтэн бүтэхгүй бол яах вэ. Орчуулахгүй хаячих юм биш биз?

-Орчуулахгүй яадаг юм. Тэгээд л 500 хувиараа хэвлээд түгээчихнэ. Хүмүүс уншиг. Эх хэлээрээ л уншиж байж хамгийн сайхан таашаалыг авна шүү дээ.

-Ном орчуулах хэцүү юу?

-Нөгөө төрж үзсэн хүн л төрөхийн хүнд, хэцүүг ойлгоно гэдэг шиг ном орчуулдаг хүн л хэцүү бэрхийг нь ойлгоно. Надад лав хамгийн адармаатай ажил шиг санагддаг.

-Та толь бичиг ашигладаг уу. Google Translate ашигладаг уу?

-Толь бичгийг бол байнга ашиглана. Орчуулагч хүний ганц нөхөр шүү дээ. Сүүлийн үед цаасан, биет толь бичиг гэхээсээ цахим толь бичиг их ашигладаг болчихлоо. Харин тэр Google Translate-ийг ашигладаггүй. Ашиглахын ч аргагүй юм байна лээ. Тэр нь нэг талаар орчуулагч нарын зол юм уу даа, хэ хэ... Google Translate монгол хэл рүү сайн, ханатай орчуулга хийдэгсэн бол бид нар тэгээд шууд л ажилгүй болдог юм байгаа биз дээ.